- Waarom een Klimaatplan?
- Structuur van het Klimaatplan
- Opmaak van het Klimaatplan
- De aanpassing aan de gevolgen van de klimaatveranderingen om de gevolgen ervan te beperken en de Ukkelaars te beschermen
- Enkele voorbeelden van lopende acties
- Te downloaden documenten
- Nuttige links en informatie
In 2019, ingevolge een burgerinterpellatie van het collectief Rise For Climate, heeft de gemeenteraad van Ukkel unaniem een motie over de klimaatnoodtoestand aangenomen. Om de vastgelegde doelstellingen te behalen, meer bepaald klimaatneutraal zijn tegen 2050, moet de gemeente structurerende maatregelen voorstellen om in een geest van sociale rechtvaardigheid de rechtstreekse uitstoot van broeikasgassen met 50 % te doen dalen tegen 2030 in vergelijking met 2007 (referentiejaar van de laatste Koolstofbalans van de gemeente). Deze doelstelling ligt in de lijn van de doelstellingen om de uitstoot van broeikasgassen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en in de Europese Unie te verminderen en van de aanbevelingen van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) om de stijging van de temperatuur op Aarde met 1,5°C te beperken. Hiervoor heeft de gemeente zich de doelstelling gegeven om een Klimaatplan in te voeren, met de steun van Leefmilieu Brussel. Het idee is om tot een dertigtal impactvolle acties te komen die het Klimaatplan van Ukkel (of Klimaatactieprogramma - KAP) vormen.
Deze doelstelling helpt bij het bereiken van de doelstellingen om de uitstoot van broeikasgassen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en in de Europese Unie te verminderen en van de aanbevelingen van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). In deze context heeft de gemeente haar Klimaatplan opgesteld, ook wel Klimaatactieprogramma (KAP) genoemd, met de steun van Leefmilieu Brussel.
Waarom een Klimaatplan?
Menselijke activiteiten hebben ontegensprekelijk de huidige klimaatveranderingen veroorzaakt. Onze activiteiten stoten broeikasgassen (koolstofdioxide, methaan, distikstofoxide, gefluoreerde gassen) uit die het broeikaseffect dat van nature op Aarde aanwezig is versterken en zo de planeet opwarmen. Een van de gevolgen is de stijging van de gemiddelde temperatuur wereldwijd. In België wordt een gemiddelde jaarlijkse temperatuurstijging van 1,9°C waargenomen in vergelijking met 1980 (KMI, 2020. Klimaatrapport 2020: van klimaatinformatie tot klimaatdiensten. Geraadpleegd op website van Meteo.be).
Source : KML
Structuur van het Klimaatplan
Het Klimaatplan is gestructureerd in twee luiken:
- Het luik "grondgebied", dat de activiteiten van de inwoners en gebruikers van het grondgebied betreft
- Het luik "bestuur", dat de activiteiten van het bestuur en van alle gemeentelijke structuren betreft
Voor elk luik stelt het Klimaatplan een reeks acties voor die ertoe strekken de gevolgen van de klimaatveranderingen te verzachten en zich eraan aan te passen door:
- De uitstoot van broeikasgassen die rechtstreeks door de activiteiten, inwoners en gebruikers van het grondgebied en door het gemeentebestuur geproduceerd worden te beperken door te handelen rond thema's zoals mobiliteit, gebouwen en infrastructuur.
- De uitstoot van broeikasgassen die onrechtstreeks door de activiteiten, inwoners en gebruikers van het grondgebied en door het gemeentebestuur geproduceerd worden te beperken door te handelen rond thema's zoals aankopen, voeding en financiën.
- Aanpassingsmaatregelen voor de gevolgen van de klimaatverandering in te voeren zoals de strijd tegen overstromingen, de strijd tegen hitte-eilanden en de bescherming van de biodiversiteit.
Opmaak van het Klimaatplan
De Koolstofbalans: een hulpmiddel om een stand van zaken op te maken
De eerste fase bestond erin een stand van zaken op te maken van de situatie in Ukkel, met andere woorden de uitstoot van broeikasgassen geproduceerd op het Ukkelse grondgebied, maar ook door het erfgoed en de activiteiten van het gemeentebestuur van Ukkel te ramen (in CO2-equivalent).
Deze balans heeft betrekking op 3 types uitstoot (of perimeters):
- De directe uitstoot (scope 1), met andere woorden de uitstoot door het verbruik van brandstof op het grondgebied (gas, aardolie, stookolie, enz.)
- De indirecte uitstoot (scope 2), met andere woorden de uitstoot die voortvloeit uit de productie van elektriciteit, warmte en koude die op het grondgebied verbruikt worden
- En de afgeleide uitstoot (scope 3) of andere indirecte uitstoot, met andere woorden de uitstoot geproduceerd buiten het grondgebied door activiteiten op het grondgebied (bv. voeding, aankoop van bouwmaterialen, afvalbeheer, enz.).
Dankzij de Koolstofbalans, opgesteld door Factor-X, het studiebureau dat de gemeente Ukkel begeleidt bij de opmaak van haar Klimaatplan, aangevuld met de gegevens van Leefmilieu Brussel, konden de posten met de grootste uitstoot en de prioritaire werkthema's geïdentificeerd worden.
Een Burgerparlement voor het Klimaat
Om het Klimaatactieprogramma samen met de burgers vorm te geven, heeft de gemeente het Burgerparlement voor het Klimaat (BPK) opgericht. Dit BPK werd samengesteld via lottrekking en heeft na verschillende werkvergaderingen onder leiding van Métamorphosis voor het aspect burgerinspraak en Factor-X voor de technische aspecten in verband met de uitstoot van broeikasgassen 13 acties voorgesteld, voornamelijk gericht op het grondgebied en de inwoners, om deze doelstellingen te bereiken. Er werd een aanzienlijk analysewerk verricht, waarbij de verschillende hiërarchische niveaus van het bestuur en de leden van het college betrokken werden. De voorstellen werden herwerkt, aangepast en verduidelijkt op basis van hun haalbaarheid en de opdrachten van de gemeente. Ten slotte werden 10 acties voorgesteld en bekrachtigd door het college van burgemeester en schepenen.
Workshops met de gemeenteambtenaars
De gemeenteambtenaars hebben ook een reeks acties voorgesteld, gericht op het gemeentebestuur. Op basis van hun voorstellen werd het luik bestuur van het KAP opgesteld. Op het einde, werden er in mei en juni 2022 twee workshops georganiseerd, in aanwezigheid van studiebureau Factor-X.
In totaal hebben 24 ambtenaars van 14 verschillende diensten deelgenomen aan een van beide workshops, onder wie de KAP-coördinatrice van het OCMW. Uit deze workshops vloeiden 55 voorstellen voort, verdeeld over verschillende thema's, met een grote meerderheid van voorstellen met betrekking tot de verplaatsingen.
In de fiches wijst een icoon erop dat de actie door de ambtenaars voorgesteld werd tijdens deze workshops. De andere actievoorstellen zijn afkomstig van het studiebureau, uit de literatuur, rapporten van gespecialiseerde organisaties, gewestelijke actieplannen en uitwisselingen met Leefmilieu Brussel.
Raadpleging van de diensten en bekrachtiging
Bovenop de workshops voor de ambtenaars werden de diensten van augustus 2023 tot januari 2024 meermaals geraadpleegd tijdens de opmaak van de actiefiches van dit luik "Bestuur" om rekening te houden met de moeilijkheden die ze ondervinden en de mogelijke verbeteringen ten aanzien van wat al ingevoerd of gepland is te identificeren. Hierdoor kon de samenhang van het KAP met de andere gemeentelijke plannen ook verzekerd worden, meer bepaald het BVP (bedrijfsvervoerplan) en het PLAGE (Plan voor Lokale Actie voor het Gebruik van Energie). Deze transversale raadpleging was essentieel om de acties aan te passen aan de realiteit van de diensten, waarbij ambitie gekoppeld werd aan pragmatisme. Deze fiches werden van februari tot maart 2024 bekrachtigd door de verschillende betrokken diensten, departementen en schepenen en in maart 2024 ter goedkeuring voorgelegd aan het directiecomité. Er werden in deze periode ook werkgroepen georganiseerd in het college en met de gemeenteraadsleden.
Opmaak van het Klimaatactieprogramma van het OCMW
Als overheidsinstelling moet het OCMW ook acties uitvoeren om zijn uitstoot van broeikasgassen te doen dalen. Er werd een nauwe samenwerking opgezet tussen de KAP-coördinatrices van het OCMW en de gemeente voor de opmaak van het Klimaatactieprogramma van het OCMW, op vraag van Leefmilieu Brussel. Het was de bedoeling om doelstellingen en acties voor het OCMW samen vorm te geven, in samenhang met de doelstellingen en acties van de gemeente. Zo werd er een fiche "OCMW" met 26 doelstellingen en 8 acties opgesteld en op 24 januari 2024 unaniem goedgekeurd door de raad voor maatschappelijk welzijn. Er werden een aantal acties geïdentificeerd die het voorwerp kunnen uitmaken van synergieën en samenwerkingen tussen de diensten van het OCMW en de gemeente, bijvoorbeeld voor de acties met betrekking tot de overheidsopdrachten, de evenementen of het BVP. De samenwerking tussen de coördinatieteams van het KAP van de gemeente en het OCMW wordt voortgezet tijdens de uitvoering van de acties, de opvolging en de evaluatie ervan, aan de hand van regelmatige vergaderingen en de verwikkeling van de betrokken diensten en beslissingnemers.
De aanpassing aan de gevolgen van de klimaatveranderingen om de gevolgen ervan te beperken en de Ukkelaars te beschermen
De klimaatveranderingen veroorzaken een toename van extreme gebeurtenissen zoals hittegolven en overstromingen. Er moeten acties gevoerd worden om hun gezondheid te beschermen en zodat de burgers en gebruikers van het grondgebied, meer bepaald de meest kwetsbaren, zich kunnen beschermen tegen deze gebeurtenissen. In dit kader heeft de gemeente Ukkel twee studies gefinancierd:
- Een cartografische studie van de kwetsbaarheden van het gemeentelijk grondgebied voor de klimaatveranderingen. De meest kwetsbare zones voor extreme temperaturen en overstromingen tegen 2050 werden geïdentificeerd met behulp van indicatoren van blootstelling, gevoeligheid en aanpassingsvermogen (zie bijlage).
- Een plan voor de aanleg van koelte-eilanden (KE) op het gemeentelijk grondgebied. De bestaande koeltegebieden (groene ruimtes, bibliotheken, recreatiecentra voor senioren, plaatsen van eredienst) werden in kaart gebracht en er werden potentiële KE geïdentificeerd (zie bijlage).
Enkele voorbeelden van lopende acties
Gelijktijdig met de opmaak van het KAP zijn verschillende acties met betrekking tot dit plan al aan de gang of gepland om te reageren op de klimaatnoodtoestand. Bijvoorbeeld de versterking van de duurzame clausules in de gemeentelijke overheidsopdrachten (bijvoorbeeld voor de schoolrefters en de maaltijden voor senioren), de hulp bij de opening van duurzame winkels, de strijd tegen overstromingen via grootschalige projecten in de 3 Ukkelse valleien, de aanleg van koelte-eilanden, de inrichting van de openbare ruimte ten voordele van de actieve mobiliteit en de planning ervan via het Gemeentelijk Mobiliteitsplan, de opmaak van een bedrijfsvervoerplan voor de gemeente (aan de gang), de vermindering van het energieverbruik van de gemeentegebouwen, de opmaak van het tweede Plan voor Lokale Actie voor het Gebruik van Energie (PLAGE 2), de haalbaarheidsstudie voor de oprichting van of de ondersteuning aan energiegemeenschappen (aan de gang), het redelijk energiegebruik, de vermindering van de afvalberg via onder andere composteren, de aanleg van nieuwe gemeentelijke moestuinsites en collectieve compostsites, het planten van fruitbomen en struiken in de openbare ruimte, enz.
Verbintenis inzake gelijke kansen
Door zich kandidaat te stellen bij Leefmilieu Brussel om een subsidie te krijgen ter ondersteuning van de opmaak van een Klimaatplan heeft de gemeente Ukkel zich verbonden inzake gelijke kansen.
In de wereld lijden verschillende sociale groepen meer onder de gevolgen van de klimaatveranderingen en herstellen ze zich er moeilijker van. In zekere zin zou er gesteld kunnen worden dat het beleid in de strijd tegen de klimaatopwarming op zich een sociaal beleid is. Deze stelling is echter onjuist indien dit beleid geen rekening houdt met de sociale mechanismen die de sociale ongelijkheid dreigen te reproduceren.
De toename van extreme weersomstandigheden (overstromingen, stormen, ...) dreigt de economische ongelijkheid, de sociale ongelijkheid en de ongelijke rechten te verergeren.
We hebben gewaakt over het evenwicht tussen mannen en vrouwen in de samenstelling van de werkgroepen en het gemeentelijk Burgerparlement voor het Klimaat. Dankzij de lottrekking kregen we een grotere verscheidenheid aan profielen (wijk, leeftijd, ...) dan bij een klassieker proces van burgerinspraak.
In de uitvoering en in de mate van het mogelijke:
- Waken we zo veel mogelijk over de gelijke deelname van vrouwen en mannen, personen met een beperking, personen in een kwetsbare situatie of met een lager inkomen, van verschillende etnische origine en LGBTQIA+-personen bij de uitvoering van de acties.
In de evaluatie:
- Beoordelen we of de gevolgen van de acties voor deze groepen positief, negatief of neutraal zijn en houden we er rekening mee bij de verwezenlijking van de volgende acties.
- Beoordelen we of er correct rekening gehouden wordt met de behoeften van deze groepen, zonder ons te beperken tot de eenvoudige numerieke telling van de gevolgen van de maatregelen.
Communicatie:
- Waken we erover geen stereotiepe afbeeldingen weer te geven en dat de eventuele afbeeldingen de personen weerspiegelen die onze samenleving vormen.
- Waken we erover onze afbeeldingen en teksten toegankelijk te maken voor de verschillende beperkingen.
Waken we erover de digitale kloof en het analfabetisme te omzeilen in onze communicatie, onder andere dankzij tussenpersonen, mensen op het terrein en vzw's.
Te downloaden documenten
- Luik Grondgebied van het Klimaatactieprogramma
- Bijlagen bij de actiefiches van het KAP van het luik Grondgebied
- Luik Bestuur van het Klimaatactieprogramma
- Bijlage 1: Kaart met de kwetsbaarheden van de gemeente Ukkel voor de klimaatverandering (ULB) (in het Frans)
- Bijlage 2: Kaart met de huidige en potentiële koelte-eilanden op het grondgebied (ULB) (in het Frans)
- Bijlage 3: Commentaar van het BPK na de voorstelling van de aangepaste voorstellen van 30 mei 2023;